Tussen innerlijke weerstand en helende verandering – hoe je omgaat met schuld tijdens EMDR
Schuldgevoelens behoren tot de emotionele landschappen die bijzonder diep en gelaagd werken. Ze beïnvloeden je zelfbeeld, je vermogen om jezelf te vertrouwen – en vaak ook je weg in de EMDR-verwerking. Veel mensen ervaren dat ze emotioneel en mentaal met een belastende herinnering werken, maar zodra het erom gaat een positieve gedachte toe te laten, blokkeert er iets. In dit artikel kijken we precies naar: Waarom schuldgevoelens deze blokkade veroorzaken, wat het klassieke EMDR-proces voorschrijft – en hoe je toch vooruit kunt komen met zelfcoaching.
1. Wat zijn schuldgevoelens – en waar liggen hun wortels?
Schuldgevoelens ontstaan vaak vanuit het gevoel iets verkeerd te hebben gedaan, tegen eigen waarden te hebben gehandeld – of omdat dingen anders liepen dan je had gewild. Ze kunnen voortkomen uit werkelijke gebeurtenissen, uit verwachtingen die nooit zijn waargemaakt, of uit innerlijke beelden van hoe het had moeten zijn. Soms wortelen ze diep in ervaringen waarin je je verantwoordelijk voelde – of het nu voor je eigen leven was of voor het welzijn van anderen.
Deze schuld is zelden puur rationeel. Ze heeft emotionele, morele en vaak ook fysieke componenten: een knoop in je maag, een brok in je keel, slapeloze nachten. Het is niet alleen denkwerk – het is verbonden met je hele systeem.
2. De klassieke EMDR-procedure – en wat de derde fase betekent
Voordat we naar zelfcoaching kijken, is het nuttig om de procedure in klassieke EMDR te begrijpen – vooral fase 3, de zogenaamde beoordelingsfase.
In fase 3 gebeurt het volgende:
- Je wordt uitgenodigd om aan de belastende herinnering te denken – het meest storende beeld, die situatie die voor jou de meeste pijn draagt.
- Je benoemt de negatieve cognitie (NC): de belastende zin die met de herinnering verbonden is, bijvoorbeeld “Het is mijn schuld”, “Ik was machteloos” of “Ik heb gefaald”.
- Dan moet er een positieve cognitie (PC) geformuleerd worden: “Wat zou je liever over jezelf denken?”
- De PC wordt beoordeeld met de VoC-schaal (1 = ongeloofwaardig, 7 = volledig geloofwaardig).
- De emotionele mate van belasting wordt bepaald – met de SUD-schaal (0 = geen belasting, 10 = maximale belasting).
- Dan beschrijf je je lichamelijke gewaarwordingen: Waar voel je de emoties?
Deze fase is cruciaal omdat ze de basis legt voor fase 4 – de eigenlijke verwerking.
3. Waarom schuldgevoelens het toelaten van een positieve cognitie zo moeilijk maken
Schuld is geen probleem dat zomaar verdwijnt. Het werkt diepgaand omdat het verschillende psychische dynamieken verenigt:
- Ambivalentie: Rationeel weet je misschien dat je niet verantwoordelijk was. Emotioneel houd je echter vast aan innerlijke beelden.
- Zelfbescherming: Schuld creëert een gevoel van controle. Je denkt: als het mijn schuld is, had ik het kunnen veranderen.
- Binding: Schuld kan je innerlijk verbinden met mensen die schade hebben opgelopen.
- Vertrouwdheid: Schuld is vaak oud, bekend, vertrouwd. Het nieuwe voelt vreemd, zelfs bedreigend.
4. Zelfbescherming – geen fout, maar een belangrijke aanwijzing
De innerlijke weerstand is geen teken van zwakte, maar van een functionerend zelfbeschermingssysteem. Je lichaam, je psyche willen je beschermen. Als schuldgevoelens zichtbaar worden, is dat een teken: je bent er klaar voor om een nieuwe manier van omgaan te vinden.
5. Hoe een ervaren therapeut kan helpen
In professionele EMDR-sessies helpen gerichte vragen, empathische begeleiding en gestructureerde processen om een positieve gedachte te ontwikkelen die passend aanvoelt. Juist bij schuld is dit proces complex en vraagt het om fijngevoeligheid.
6. Hoe werkt het anders bij zelfcoaching?
Bij zelfcoaching ontbreken de therapeutische vragen. Daarom heb ik mijn eigen EMDR-zelfcoaching-model aangepast:
- De klassieke fase 3 wordt bewust vereenvoudigd.
- Na het voelen van het beeld, de emotie en de lichamelijke reactie mag je direct naar de verwerking gaan.
- Pas daarna wordt een eerste positieve gedachte uitgenodigd.
Deze gedachte hoeft niet perfect, niet logisch of passend te zijn. Hij mag banaal of zelfs absurd lijken:
- “Mijn waterkoker ziet eruit als een eend.”
- “Mijn kamerplant leunt altijd naar dezelfde kant.”
- “Ik herinner me het geluid van grind onder mijn schoenen.”
Deze schijnbaar onsamenhangende gedachten kunnen een zachte glimlach oproepen. En dat is precies het begin. Het begin van een innerlijke beweging.
7. Praktische impulsen: Wat je concreet kunt doen
- Voel je lichaam – neem de belasting waar zonder oordeel.
- Benoem beeld, gedachte, gevoel en lichamelijke gewaarwording.
- Formuleer een eerste positieve gedachte – of neem gewoon wat spontaan komt.
- Herhaal deze gedachte als die goed voelt. Laat hem inwerken.
Lees hiervoor de handleiding voor EMDR-zelfcoaching: Download de handleiding voor EMDR zelfcoaching in 6 stappen
8. Waarom dit belangrijk is voor je weg
Als je in fase 3 blijft hangen, begint fase 4 nooit. Door de vereenvoudiging in zelfcoaching maak je de volgende stap voor jezelf mogelijk – ook zonder perfect antwoord. Het gaat niet om overtuiging, maar om toestemming. Een zachte gedachte zoals: “Ik mag anders verdergaan” kan alles veranderen.
9. Samenvatting en uitnodiging
- Herken de werking van schuld.
- Formuleer geen perfecte zin – maar een die zich een beetje lichter aanvoelt.
- Vertrouw erop: de eerste gedachte is genoeg. Die brengt je in beweging.
Als je jezelf toestaat om een nieuwe gedachte te denken, dan is dat geen verraad, maar een daad van innerlijke verantwoordelijkheid – de verantwoordelijkheid voor de belangrijkste persoon in je leven: voor jezelf.
