De veilige plaats in de EMDR-sessie: betekenis, functie en toepassing

EMDR (Eye Movement Desensitisation and Reprocessing) is een bewezen, zeer effectieve psychotherapiemethode die oorspronkelijk ontwikkeld is voor de behandeling van posttraumatische stressstoornis (PTSS). Het is gebaseerd op de aanname dat stressvolle en traumatische ervaringen vaak niet adequaat worden verwerkt en vervolgens leiden tot blijvende emotionele beperkingen die een aanzienlijke impact kunnen hebben op het leven van de getroffenen.

Een centraal element in het therapeutische proces is de zogenaamde “veilige plaats” – een mentale bron die dient om een staat van innerlijke rust, veiligheid en emotionele stabiliteit te creëren tijdens de sessies.

Wat is de veilige plaats – en waar is die voor?

De veilige plaats is een gepersonaliseerd idee van een plaats die wordt geassocieerd met positieve gevoelens. Het kan een echte plek zijn die vertrouwd is voor de betrokken persoon of een denkbeeldige plek die in de eigen verbeelding is geconstrueerd. Doorslaggevend is dat deze plek een subjectief gevoel van bescherming, veiligheid en ontspanning oproept.

Tijdens de EMDR sessies wordt de getroffene stap voor stap begeleid om deze plek in zijn verbeelding op te bouwen. Zintuiglijke details worden bewust meegenomen: Hoe ziet de omgeving eruit? Welke geluiden zijn er te horen? Welke kleuren, geuren en sensaties kunnen worden waargenomen? Deze levendige multisensorische verbeelding creëert niet alleen een emotioneel positief tegenwicht voor stressvolle herinneringen, maar maakt ook kortdurende psychologische distantiëring in het therapeutische proces mogelijk.

Het doel is niet om moeilijke herinneringen te onderdrukken of te blokkeren, maar om de emotionele veerkracht tijdens het proces te stabiliseren. De veilige plek fungeert als een mentaal toevluchtsoord dat gericht kan worden gebruikt om de emotionele zelfregulatie te versterken.

Integratie in het EMDR-proces

Tijdens een typische EMDR-sessie wordt de betrokken persoon geïnstrueerd om zich te concentreren op specifieke verontrustende herinneringen. Tegelijkertijd worden bilaterale stimulatietechnieken gebruikt – zoals visuele stimuli door middel van oogbewegingen of auditieve stimuli via afwisselende tonen in beide oren. Deze bilaterale stimulatie dient om de neuronale verwerking en integratie van de herinneringen te bevorderen.

In deze context heeft de veilige plaats een dubbele functie: het kan gebruikt worden als voorbereiding om een basisstabiliteit op basis van vertrouwen te creëren, en tijdens de sessie als een actieve hulpbron bij emotionele overbelasting. Het vermogen om je op een stressvol moment terug te trekken in een beschermde innerlijke staat draagt in belangrijke mate bij aan het kunnen voortzetten van het proces en het behouden van emotionele stabiliteit.

Ook effectief buiten therapie

Het gebruik van de veilige plek is niet beperkt tot therapiesessies. Integendeel, deze techniek kan in het dagelijks leven worden gebruikt als een bewezen zelfkalmerende strategie – bijvoorbeeld bij acute stresssituaties, panieksymptomen of emotionele overprikkeling. De veilige plaats fungeert als een hulpmiddel dat op elk moment kan worden geactiveerd om je eigen emotionele bronnen te mobiliseren en je weg terug te vinden naar een staat van innerlijke kalmte.

Een plek die geneest en versterkt

De veilige plek is veel meer dan een eenvoudige verbeeldingsoefening. Als gestructureerd onderdeel van EMDR therapie draagt het aanzienlijk bij aan de verwerking van traumatische ervaringen door het creëren van emotionele veiligheid, het ondersteunen van zelfregulatie en het versterken van het gevoel van innerlijke controle. In combinatie met bilaterale stimulatietechnieken kan deze beschermde innerlijke ruimte niet alleen verlichting op de korte termijn bieden, maar ook helende processen op de lange termijn bevorderen.

Hoe de veilige plaats tot stand komt als onderdeel van EMDR-therapie

Het creëren van een zogenaamde “veilige plaats” is een belangrijke voorbereidende stap binnen een EMDR-sessie. Dit ingebeelde of herinnerde toevluchtsoord dient als een emotioneel toevluchtsoord waarop de getroffen persoon kan terugvallen tijdens het therapeutische proces om de innerlijke kalmte en psychologische stabiliteit te herstellen. De veilige plek wordt gecreëerd onder begeleiding van de therapeut en is individueel afgestemd op de behoeften en hulpbronnen van de patiënt.

Introductie en doelverheldering door de therapeut

Aan het begin van de sessie legt de therapeut de functie en therapeutische voordelen van de veilige plek uit. Hij maakt duidelijk dat het een plaats is waar de betrokkene zich veilig, geborgen en ontspannen kan voelen. De patiënt wordt uitgenodigd om een plaats te kiezen die een positieve betekenis heeft voor hem persoonlijk. Dit kan een echte, vertrouwde plek zijn of een denkbeeldige omgeving die volledig in de verbeelding is geconstrueerd.

Geleide visualisatie en zintuiglijke verdieping

De therapeut ondersteunt de visualisatie door specifieke vragen te stellen: Hoe ziet deze plek eruit? Welke kleuren, vormen of landschapselementen zijn aanwezig? Zijn er karakteristieke geluiden, bepaalde geuren of voelbare texturen? Het doel is om een zo levendig en zintuiglijk verrijkt mogelijke verbeelding te bevorderen. De bewuste activering van verschillende zintuiglijke kanalen maakt het gemakkelijker om een emotioneel effectieve verbinding met de veilige plek tot stand te brengen.

Zodra de visualisatie voltooid is, wordt de betrokkene aangemoedigd om de bijbehorende emotionele sensaties bewust waar te nemen. Vooral de ervaring van innerlijke vrede, veiligheid en opluchting moet worden benadrukt en versterkt. De therapeut begeleidt dit proces aandachtig en instrueert de persoon om zich specifiek op deze positieve emotionele toestanden te concentreren.

De veilige plek verdiepen en verankeren

Om de emotionele verbinding met de veilige plek verder te stabiliseren, kunnen aanvullende lichaamsgerelateerde of symbolische elementen worden geïntegreerd. De therapeut kan bijvoorbeeld voorstellen om een symbolisch gebaar te maken – zoals het vasthouden van een denkbeeldig voorwerp of het aanraken van een bepaald lichaamsdeel – om de ervaring fysiek te verankeren. Het introduceren van positieve innerlijke zinnen of affirmaties die geassocieerd worden met de veilige plek kunnen het effect ook versterken en de toegankelijkheid vergroten.

Deze technieken dienen om de veilige plek in het emotionele geheugen op lange termijn te verankeren. Ze maken het mogelijk om deze plek in latere sessies of in stressvolle alledaagse situaties op een betrouwbare manier te activeren.

Duurzame beschikbaarheid in een therapeutische en alledaagse context

Aan het einde van de sessie wordt ervoor gezorgd dat de patiënt indien nodig zelfstandig toegang heeft tot de veilige ruimte. De therapeut raadt aan deze innerlijke ruimte niet alleen tijdens de therapie bewust te gebruiken, maar ook daarbuiten – bijvoorbeeld op momenten van emotionele spanning, slaapproblemen of in situaties van verhoogde psychische stress.

Opgemerkt moet worden dat de specifieke procedure voor het creëren van de veilige plek kan variëren afhankelijk van de therapeut, de therapeutische school en de individuele omstandigheden van de patiënt. De interventie wordt altijd flexibel aangepast aan de persoonlijke ervaring en verbeelding van de betrokken persoon.

Een schuilplaats op maat

Het creëren van een veilige plek is een hulpbrongerichte interventie binnen EMDR therapie. Door de bewuste activering van positieve innerlijke beelden en de integratie van zintuiglijke en emotionele niveaus, wordt een innerlijke beschermende ruimte gecreëerd die bijdraagt aan stabilisatie, zelfregulatie en de bevordering van veerkracht op de lange termijn. Op de juiste manier begeleid en aangepast, wordt de veilige ruimte een innerlijk anker dat te allen tijde beschikbaar is – zowel in therapie als in het dagelijks leven.

Voorbeeld van de inrichting van een veilige plaats

De therapeut zegt:
“Laten we nu samen beginnen met het proces van jullie veilige plek. Sluit je ogen en neem een comfortabele houding aan. Voel je ademhaling en laat je lichaam langzaam tot rust komen. Stel je voor dat je op een plek bent die je een diep gevoel van veiligheid en geborgenheid geeft.

Stel jezelf voor op een mooie, afgelegen plek. Het kan een echte plek zijn die je kent en die positieve gevoelens in je oproept, of je kunt een compleet nieuwe plek in je verbeelding creëren. Het is een plek die je een gevoel van rust en veiligheid geeft – een plek waar je je volledig ontspannen en beschermd voelt.

Kijk naar de omgeving van deze plek. Welke kleuren overheersen? Zijn er zachte groentinten van de natuur, kalmerende blauwtinten van het water of warme aardetinten? Laat deze kleuren tot leven komen en voel hoe ze een gevoel van ontspanning en welzijn in je oproepen.

Richt je aandacht nu op de geluiden. Luister naar de geluiden die deze plek kenmerken. Misschien hoor je het zachte geluid van de zee, het getjilp van vogels in de bomen of het geritsel van bladeren in de wind. Laat deze geluiden je zintuigen vullen en voel hoe ze je een gevoel van geborgenheid geven.

Adem diep in en neem de geur van deze plek in je op. Misschien ruik je de frisse geur van bloemen, het aardse aroma van het bos of de zilte zee in de lucht. Sta jezelf toe om deze geur diep in te ademen en voel hoe het je kalmeert en ontspant.

Verken deze plek nu verder. Let op de details om je heen. Voel de textuur van de grond onder je voeten, de zachte bries op je huid, de warme zon op je gezicht. Neem het allemaal in je op en laat dit beeld vorm krijgen in je geest.

Deze plek die je in je verbeelding creëert, is je veilige plek. Een plek waar je op elk moment naartoe kunt gaan om tot rust te komen en je evenwicht te hervinden. Een plek waar je je veilig en geborgen voelt – vrij van stress en angst.

Als je er klaar voor bent, open dan langzaam je ogen en keer terug naar de kamer. Houd het idee van je veilige plek aanwezig in je gedachten en weet dat je er steeds naar terug kunt keren om rust en stabiliteit te vinden – zowel tijdens onze EMDR sessies als in het dagelijks leven.”

Opmerking:
Deze monoloog dient als voorbeeld en een echte therapeut zou individueel reageren op de behoeften en voorkeuren van de patiënt om het proces van een veilige plaats te ondersteunen.

De veilige plek: oorsprong en theoretische fundamenten

Het concept van een zogenaamde “veilige plek” in zowel psychotherapie als coaching is gebaseerd op verschillende theoretische stromingen en therapeutische benaderingen. De invloed van neurolinguïstisch programmeren (NLP) – een model dat zich bezighoudt met de wisselwerking tussen denken, taal en gedrag – is bijzonder groot.

Visualisatie speelt een centrale rol binnen NLP. Het doel is om neuronale activeringsprocessen te bevorderen door bewust gegenereerde innerlijke beelden, die kunnen leiden tot positieve veranderingen in emotionele beleving en gedrag. Deze techniek is ook de basis voor het ontwikkelen van een veilige plek: gerichte visualisatie versterkt neuronale verbindingen en verankert positieve ervaringen innerlijk.

De integratie van de veilige plaats kan echter niet uitsluitend worden toegeschreven aan NLP. Het is eerder een transdisciplinair concept dat in verschillende therapeutische benaderingen wordt gebruikt. Het kreeg vooral betekenis door EMDR-therapie (Eye Movement Desensitisation and Reprocessing), ontwikkeld door de psychologe Francine Shapiro aan het eind van de jaren 1980. De EMDR-methode heeft zich sindsdien gevestigd als een evidence-based procedure in de behandeling van traumagerelateerde stoornissen en systematiseert de veilige plaats als een centraal onderdeel van stabilisatie.

In de context van EMDR wordt aangenomen dat traumatische ervaringen het zenuwstelsel in een staat van overprikkeling brengen, waardoor het moeilijk wordt om toegang te krijgen tot innerlijke bronnen. Op zulke momenten creëert de veilige plaats een beschermde mentale ruimte waarin ontspanning, veiligheid en emotionele regulatie mogelijk zijn. Het ondersteunt dus actief de re-integratie van zelfeffectiviteit en innerlijke stabiliteit.

De veilige plek als multisensoriële ervaring

De effectiviteit van de veilige plek is voornamelijk gebaseerd op de integratie van verschillende zintuiglijke kanalen. Een holistische en emotioneel betekenisvolle presentatie is vooral succesvol wanneer zoveel mogelijk dimensies van perceptie worden aangesproken.

• Visuele verbeelding: kleuren, vormen, lichtomstandigheden en ruimtelijke details van de plek worden tot leven gebracht in de innerlijke verbeelding.
• Auditieve componenten: Natuurlijke geluiden zoals het geluid van water, vogelgezang of ritselende bladeren geven diepte aan de voorstelling.
• Kinesthetische ervaring: Fysieke gewaarwordingen – vloer, temperatuur, wind – versterken de realistische perceptie van de plek.
• Olfactorische elementen: Geuren zoals bos, zee of bloemen activeren emotionele herinneringen in het limbisch systeem.
• Haptische verbeelding: Het denkbeeldige gevoel van oppervlakken zoals gras of water kan een kalmerend en stabiliserend effect hebben.

Conclusie: De diepte van een veilige innerlijke ruimte

Het creëren van een veilige plek is gebaseerd op een integratief samenspel van verschillende therapeutische concepten – met name van NLP en EMDR therapie. De multisensorische constructie van deze innerlijke retraiteruimte maakt niet alleen intensieve emotionele verankering mogelijk, maar ondersteunt ook specifiek de toegang tot stabiliserende hulpbronnen.

Door bewust alle zintuigen erbij te betrekken, wordt de veilige plek een levendige innerlijke ervaring die een tastbaar effect kan hebben in zowel therapeutische als alledaagse contexten. Het helpt emotionele stabiliteit te vinden in uitdagende situaties en herstelt de toegang tot innerlijke rust en zelfredzaamheid.