Bezpieczne miejsce w sesji EMDR: znaczenie, funkcja i zastosowanie

EMDR (Eye Movement Desensitisation and Reprocessing) to oparta na dowodach, wysoce skuteczna metoda psychoterapii, która została pierwotnie opracowana w celu leczenia zespołu stresu pourazowego (PTSD). Opiera się ona na założeniu, że stresujące i traumatyczne doświadczenia często nie są odpowiednio przetwarzane, a następnie prowadzą do trwałych zaburzeń emocjonalnych, które mogą mieć znaczący wpływ na życie osób nimi dotkniętych.

Centralnym elementem procesu terapeutycznego jest tak zwane “bezpieczne miejsce” – zasób mentalny, który służy do ułatwienia stanu wewnętrznego spokoju, bezpieczeństwa i stabilności emocjonalnej podczas sesji.

Co to jest bezpieczne miejsce i do czego służy?

Bezpieczne miejsce to spersonalizowane wyobrażenie miejsca, które kojarzy się z pozytywnymi uczuciami. Może to być prawdziwe miejsce, które jest znane danej osobie lub miejsce wyimaginowane, skonstruowane w jej własnej wyobraźni. Decydującym czynnikiem jest to, że miejsce to wywołuje subiektywne poczucie ochrony, bezpieczeństwa i relaksu.

Podczas sesji EMDR osoba poszkodowana jest prowadzona krok po kroku, aby zbudować to miejsce w swojej wyobraźni. Świadomie uwzględniane są szczegóły sensoryczne: Jak wygląda otoczenie? Jakie dźwięki można usłyszeć? Jakie kolory, zapachy i wrażenia można dostrzec? Ta żywa wielozmysłowa wyobraźnia nie tylko tworzy emocjonalnie pozytywną przeciwwagę dla stresujących wspomnień, ale także umożliwia krótkoterminowy dystans psychologiczny w procesie terapeutycznym.

Celem nie jest stłumienie lub zablokowanie trudnych wspomnień, ale ustabilizowanie odporności emocjonalnej podczas tego procesu. Bezpieczne miejsce działa jak mentalne schronienie, do którego można uzyskać dostęp w celu wzmocnienia samoregulacji emocjonalnej.

Integracja z procesem EMDR

Podczas typowej sesji EMDR osoba poszkodowana jest instruowana, aby skupić się na konkretnych niepokojących wspomnieniach. Jednocześnie stosowane są techniki stymulacji dwustronnej – takie jak bodźce wzrokowe poprzez ruchy gałek ocznych lub bodźce słuchowe poprzez naprzemienne dźwięki w obu uszach. Ta dwustronna stymulacja służy promowaniu przetwarzania neuronalnego i integracji wspomnień.

W tym kontekście bezpieczne miejsce pełni podwójną funkcję: może być wykorzystywane w przygotowaniach do ustanowienia podstawowej stabilności opartej na zaufaniu i może być wykorzystywane jako aktywne źródło radzenia sobie podczas sesji, jeśli wystąpi przeciążenie emocjonalne. Zdolność do wycofania się do chronionego stanu wewnętrznego w stresującym momencie w znacznym stopniu przyczynia się do kontynuowania procesu i utrzymania stabilności emocjonalnej.

Skuteczny również poza terapią

Korzystanie z bezpiecznego miejsca nie ogranicza się do sesji terapeutycznych. Technika ta może być raczej stosowana w życiu codziennym jako sprawdzona strategia samouspokajania – na przykład w sytuacjach ostrego stresu, objawów paniki lub nadmiernego pobudzenia emocjonalnego. Bezpieczne miejsce działa jako narzędzie, które można aktywować w dowolnym momencie, aby zmobilizować własne zasoby emocjonalne i znaleźć drogę powrotną do stanu wewnętrznego spokoju.

Miejsce, które leczy i wzmacnia

Bezpieczne miejsce to znacznie więcej niż proste ćwiczenie wyobraźni. Jako ustrukturyzowany element terapii EMDR, znacząco przyczynia się do przetwarzania traumatycznych doświadczeń poprzez tworzenie bezpieczeństwa emocjonalnego, wspieranie samoregulacji i wzmacnianie poczucia wewnętrznej kontroli. W połączeniu z technikami stymulacji dwustronnej, ta chroniona przestrzeń wewnętrzna może pomóc nie tylko zapewnić krótkotrwałą ulgę, ale także promować długoterminowe procesy leczenia.

Jak powstaje bezpieczne miejsce w ramach terapii EMDR?

Ustanowienie tak zwanego “bezpiecznego miejsca” jest ważnym krokiem przygotowawczym podczas sesji EMDR. To wyobrażone lub zapamiętane schronienie służy jako emocjonalne schronienie, do którego osoba dotknięta chorobą może wrócić podczas procesu terapeutycznego w celu przywrócenia wewnętrznego spokoju i stabilności psychicznej. Bezpieczne miejsce jest tworzone pod kierunkiem terapeuty i jest indywidualnie dostosowywane do potrzeb i zasobów pacjenta.

Wprowadzenie i wyjaśnienie celu przez terapeutę

Na początku sesji terapeuta wyjaśnia funkcję i korzyści terapeutyczne bezpiecznego miejsca. Wyjaśnia, że jest to miejsce, w którym dana osoba może czuć się bezpiecznie, pewnie i zrelaksowana. Pacjent jest proszony o wybranie miejsca, które ma dla niego pozytywne znaczenie. Może to być prawdziwe, znajome miejsce lub wyimaginowane środowisko, które jest zbudowane całkowicie w wyobraźni.

Wizualizacja z przewodnikiem i pogłębienie sensoryczne

Terapeuta wspiera wizualizację, zadając konkretne pytania: Jak wygląda to miejsce? Jakie kolory, kształty lub elementy krajobrazu są obecne? Czy są tam charakterystyczne dźwięki, określone zapachy lub namacalne tekstury? Celem jest promowanie jak najbardziej żywej i wzbogaconej zmysłowo wyobraźni. Świadoma aktywacja różnych kanałów sensorycznych ułatwia nawiązanie emocjonalnie skutecznego połączenia z bezpiecznym miejscem.

Gdy tylko wizualizacja zostanie zakończona, dana osoba jest zachęcana do świadomego postrzegania związanych z nią odczuć emocjonalnych. W szczególności należy podkreślić i wzmocnić doświadczenie wewnętrznego spokoju, bezpieczeństwa i ulgi. Terapeuta uważnie towarzyszy temu procesowi i instruuje osobę, aby skoncentrowała się konkretnie na tych pozytywnych stanach emocjonalnych.

Pogłębienie i zakotwiczenie bezpiecznego miejsca

Aby jeszcze bardziej ustabilizować emocjonalne połączenie z bezpiecznym miejscem, można zintegrować dodatkowe elementy związane z ciałem lub symboliczne. Na przykład terapeuta może zasugerować wykonanie symbolicznego gestu – takiego jak trzymanie wyimaginowanego obiektu lub dotykanie określonego obszaru ciała – w celu fizycznego zakotwiczenia doświadczenia. Wprowadzenie pozytywnych wewnętrznych zdań lub afirmacji związanych z bezpiecznym miejscem może również wzmocnić efekt i zwiększyć dostępność.

Techniki te służą do długoterminowego zakotwiczenia bezpiecznego miejsca w pamięci emocjonalnej. Umożliwiają niezawodną aktywację tego miejsca w późniejszych sesjach lub w stresujących sytuacjach dnia codziennego.

Zrównoważona dostępność w kontekście terapeutycznym i codziennym

Po zakończeniu sesji pacjent ma możliwość samodzielnego korzystania z bezpiecznej przestrzeni, jeśli zajdzie taka potrzeba. Terapeuta zaleca świadome korzystanie z tej wewnętrznej przestrzeni nie tylko podczas terapii, ale także poza nią – na przykład w momentach napięcia emocjonalnego, problemów ze snem lub w sytuacjach zwiększonego stresu psychologicznego.

Należy zauważyć, że konkretna procedura ustanawiania bezpiecznego miejsca może się różnić w zależności od terapeuty, szkoły terapeutycznej i indywidualnych okoliczności pacjenta. Interwencja jest zawsze elastycznie dostosowywana do osobistego doświadczenia i wyobraźni danej osoby.

Schronienie dostosowane do indywidualnych potrzeb

Ustanowienie bezpiecznego miejsca jest interwencją zorientowaną na zasoby w ramach terapii EMDR. Poprzez świadomą aktywację pozytywnych obrazów wewnętrznych oraz integrację poziomów sensorycznych i emocjonalnych, tworzona jest wewnętrzna przestrzeń ochronna, która przyczynia się do stabilizacji, samoregulacji i długoterminowej promocji odporności. Odpowiednio prowadzona i dostosowana, bezpieczna przestrzeń staje się wewnętrzną kotwicą, która jest dostępna przez cały czas – zarówno w terapii, jak iw życiu codziennym.

Przykład ustanowienia bezpiecznego miejsca

Terapeuta mówi:
“Rozpocznijmy teraz razem proces tworzenia bezpiecznego miejsca. Zamknij oczy i przyjmij wygodną pozycję. Poczuj swój oddech i pozwól swojemu ciału powoli się uspokoić. Wyobraź sobie, że jesteś w miejscu, które daje ci głębokie poczucie bezpieczeństwa.

Wyobraź sobie siebie w pięknym, odosobnionym miejscu. Może to być prawdziwe miejsce, które znasz i które wywołuje w tobie pozytywne uczucia, lub możesz stworzyć zupełnie nowe miejsce w swojej wyobraźni. To miejsce, które daje ci poczucie spokoju i bezpieczeństwa – miejsce, w którym czujesz się całkowicie zrelaksowany i chroniony.

Spójrz na otoczenie tego miejsca. Jakie kolory dominują? Czy są to delikatne zielenie natury, uspokajające błękity wody lub ciepłe odcienie ziemi? Pozwól tym kolorom ożyć i poczuj, jak wywołują w tobie poczucie relaksu i dobrego samopoczucia.

Teraz skieruj swoją uwagę na dźwięki. Wsłuchaj się w dźwięki, które charakteryzują to miejsce. Być może słyszysz delikatny szum morza, śpiew ptaków na drzewach lub szelest liści na wietrze. Niech te dźwięki wypełnią Twoje zmysły i poczuj, jak dają Ci poczucie bezpieczeństwa.

Oddychaj głęboko i poczuj zapach tego miejsca. Być może czujesz świeży zapach kwiatów, ziemisty aromat lasu lub słonego morza w powietrzu. Pozwól sobie na głębokie wdychanie tego zapachu i poczuj, jak Cię uspokaja i relaksuje.

Teraz zbadaj to miejsce dokładniej. Zwróć uwagę na otaczające Cię szczegóły. Poczuj teksturę ziemi pod stopami, delikatny powiew wiatru na skórze, ciepłe słońce na twarzy. Poczuj to wszystko i pozwól, aby ten obraz nabrał kształtu w Twoim umyśle.

To miejsce, które tworzysz w swojej wyobraźni, jest Twoim bezpiecznym miejscem. Miejsce, które możesz odwiedzić w dowolnym momencie, aby się uspokoić i odzyskać równowagę. Miejsce, w którym czujesz się bezpiecznie – wolny od stresu i niepokoju.

Kiedy będziesz gotowy, powoli otwórz oczy i wróć do pokoju. Zachowaj w umyśle ideę swojego bezpiecznego miejsca i wiedz, że możesz do niego powracać wielokrotnie, aby znaleźć spokój i stabilność – zarówno podczas naszych sesji EMDR, jak i w życiu codziennym”.

Uwaga:
Należy zauważyć, że ten monolog służy jako przykład, a rzeczywisty terapeuta zareagowałby indywidualnie na potrzeby i preferencje pacjenta, aby wesprzeć proces bezpiecznego miejsca.

Bezpieczne miejsce: geneza i podstawy teoretyczne

Koncepcja tak zwanego “bezpiecznego miejsca” zarówno w psychoterapii, jak i coachingu opiera się na różnych nurtach teoretycznych i podejściach terapeutycznych. Szczególny wpływ ma programowanie neurolingwistyczne (NLP) – model, który zajmuje się interakcją między myślą, językiem i zachowaniem.

Wizualizacja odgrywa kluczową rolę w NLP. Celem jest promowanie procesów aktywacji neuronalnej poprzez świadomie generowane obrazy wewnętrzne, co może prowadzić do pozytywnych zmian w doświadczeniu emocjonalnym i zachowaniu. Technika ta jest również podstawą do stworzenia bezpiecznego miejsca: ukierunkowana wizualizacja wzmacnia połączenia neuronalne i zakotwicza pozytywne doświadczenia wewnętrznie.

Integracji bezpiecznego miejsca nie można jednak przypisać wyłącznie NLP. Jest to raczej transdyscyplinarna koncepcja stosowana w różnych podejściach terapeutycznych. Szczególne znaczenie zyskała dzięki terapii EMDR (Eye Movement Desensitisation and Reprocessing), opracowanej przez psycholog Francine Shapiro pod koniec lat 80-tych. Od tego czasu metoda EMDR stała się opartą na dowodach procedurą w leczeniu zaburzeń związanych z traumą i systematyzuje bezpieczne miejsce jako centralny element stabilizacji.

W kontekście EMDR zakłada się, że traumatyczne doświadczenia wprowadzają układ nerwowy w stan nadmiernego pobudzenia, utrudniając dostęp do wewnętrznych zasobów. W takich momentach bezpieczne miejsce tworzy chronioną przestrzeń mentalną, w której możliwy jest relaks, bezpieczeństwo i regulacja emocjonalna. W ten sposób aktywnie wspiera ponowną integrację poczucia własnej skuteczności i wewnętrznej stabilności.

Bezpieczne miejsce jako doświadczenie wielozmysłowe

Skuteczność bezpiecznego miejsca opiera się zasadniczo na włączeniu kilku kanałów sensorycznych. Holistyczna i emocjonalnie znacząca prezentacja jest szczególnie skuteczna, gdy uwzględnia jak najwięcej wymiarów percepcji.

• Wyobraźnia wizualna: kolory, kształty, warunki oświetleniowe i szczegóły przestrzenne miejsca są ożywiane w wewnętrznej wyobraźni.
• Elementy dźwiękowe: Naturalne dźwięki, takie jak szum wody, śpiew ptaków czy szelest liści nadają przedstawieniu głębi.
• Doświadczenie kinestetyczne: Wrażenia fizyczne – podłoga, temperatura, wiatr – wzmacniają realistyczne postrzeganie miejsca.
• Elementy węchowe: Zapachy takie jak las, morze lub kwiaty aktywują wspomnienia emocjonalne w układzie limbicznym.
• Wyobraźnia dotykowa: Wyobrażone odczuwanie powierzchni takich jak trawa lub woda może mieć uspokajający i stabilizujący efekt.

Podsumowanie: Głębia bezpiecznej przestrzeni wewnętrznej

Stworzenie bezpiecznego miejsca opiera się na integracyjnym współdziałaniu różnych koncepcji terapeutycznych – w szczególności z NLP i terapii EMDR. Wielozmysłowa konstrukcja tej wewnętrznej przestrzeni odosobnienia nie tylko umożliwia intensywne zakotwiczenie emocjonalne, ale także w szczególności wspiera dostęp do stabilizujących zasobów.

Poprzez świadome zaangażowanie wszystkich zmysłów, bezpieczne miejsce staje się żywym wewnętrznym doświadczeniem, które może mieć namacalny wpływ zarówno w kontekście terapeutycznym, jak i codziennym. Pomaga znaleźć stabilność emocjonalną w trudnych sytuacjach i przywrócić dostęp do wewnętrznego spokoju i poczucia własnej skuteczności.