EMDR is de afkorting van Eye Movement Desensitization and Reprocessing en werd in 1987 bij toeval ontdekt door de Amerikaanse psychologe Francine Shapiro. Sindsdien wordt de methode overal ter wereld met succes toegepast. Hierbij worden verschillende stappen toegepast die in een duidelijke procedure zijn geordend:
De acht fasen van het EMDR-protocol
Een volledig EMDR-proces van een EMDR-behandeling bestaat uit acht EMDR-fasen, die in het geval van complexe traumatische aandoeningen, zoals extreme verwaarlozing, fysiek misbruik of seksueel misbruik, dienovereenkomstig kunnen worden aangepast.
Om het hele ziektebeeld dat in de diagnostische fase is vastgesteld te kunnen behandelen, worden verschillende technieken gebruikt bij het gestructureerd doorwerken van de acht fasen van het EMDR-proces.
Na een anamnese, een stabilisatiefase en de evaluatiefase wordt in de verwerkingsfasen eerst aandacht besteed en gewerkt aan de triggerende herinneringen uit het verleden, vervolgens aan de nog bestaande triggers en tenslotte aan de resterende negatieve ideeën van de cliënt over de toekomst. Behandeling met EMDR – Eye Movement Desensitisation and Reprocessing kan in sommige situaties al na vier tot vijf sessies leiden tot een aanzienlijke verbetering van de emotionele situatie.
Een therapiesessie duurt meestal tussen de 50 en 60 minuten, waarbij afhankelijk van de behoefte en planning van een behandelsessie direct een andere sessie kan volgen om de behandeling aan te passen aan de omvang van het onderwerp en om het EMDR-proces in één keer te kunnen afronden.
Notitie over EMDR zelfcoaching
Let op: De EMDR zelfcoaching methode en haar 6 stappen, die perfect gebruikt kunnen worden voor alledaagse gevoeligheden en emotionele spanningen van een gezond persoon, is afgeleid van het EMDR proces. In EMDR zelfcoaching zijn sommige fasen weggelaten, andere fasen zijn licht gewijzigd of van volgorde veranderd om het EMDR zelfcoachingsproces te vereenvoudigen.
Dit heeft de doeltreffendheid van de EMDR-methode niet beperkt. EMDR zelfcoaching, een speciale vorm van EMDR coaching, is echter niet geschikt voor de behandeling van aandoeningen als trauma of posttraumatische stressstoornis (PTSS).
Maak daarom altijd onderscheid tussen coaching en zelfcoaching en therapie. Ziekten worden uitsluitend met EMDR behandeld door een ervaren EMDR- en traumatherapeut in het kader van de therapie. Lees ook de belangrijke informatie.
Overzicht van de 8 fasen van het EMDR protocol:
- Anamnese en behandelplanning
- Stabilisatie en voorbereiding
- Beoordeling/evaluatie vóór verwerking
- Verwerking (EMDR proces)
- Anchorage
- Lichaamstest
- Conclusie
- Herziening en herevaluatie
Fase 1 – Medische voorgeschiedenis en behandelplanning
Zoals bij elke andere vorm van therapie dient deze eerste behandelingsfase om een vertrouwensvolle therapeutische relatie op te bouwen, in combinatie met een beoordeling of de te behandelen persoon geestelijk en lichamelijk voldoende stabiel is om te kunnen omgaan met de heftige emoties die tijdens de behandeling kunnen ontstaan (abreactie). Vervolgens wordt samen met de cliënt een behandelplan voor een reeks sessies vastgesteld als onderdeel van de EMDR-begeleiding.
Als de therapeut naar aanleiding van de eerste fase van de EMDR-behandeling twijfelt of de cliënt in staat is de mogelijk pijnlijke herinneringen en de bijbehorende emotionele gevoelens te dragen, kan dit een indicatie zijn voor een overeenkomstige verlenging van de stabilisatiefase of een differentiële indicatie (klinische behandeling). Er moet ook rekening worden gehouden met de huidige levenscontext en de verwachtingen van de EMDR-interventie.
Voor dissociatieve identiteitsstoornissen en voor anamnestisch relevante dissociatieve stoornissen gelden speciale richtsnoeren. Dit omvat bijvoorbeeld het afspreken met de cliënt welke gebeurtenis eerst tijdens EMDR moet worden verwerkt. In deze fase gaat het er ook om uit te zoeken wat er disfunctioneel is in de informatieverwerking.
Bovendien worden in de eerste fase middelen gevraagd. In het bijzonder de middelen die de patiënt tot nu toe heeft gebruikt om met het trauma te kunnen leven. Vaak komen daarbij gedragspatronen aan het licht die pathologisch gedrag vertonen, maar die zich hebben ontwikkeld uit een aanvankelijke overlevingsstrategie na de traumatiserende gebeurtenis.
Tijdens de daaropvolgende traumageschiedenis maakt de EMDR-therapeut een beeld van de ervaringservaringen van de cliënt die waarschijnlijk het trauma hebben veroorzaakt. Het is belangrijk om voorzichtig te werk te gaan en alleen specifieke feitelijke vragen te stellen over de gebeurtenissen om een eenvoudige lijst op te stellen en zonder de cliënt te intensief te confronteren met emotionele herinneringen. Als de cliënt te vroeg en zonder voorafgaande stabilisatie met het trauma wordt geconfronteerd, kan dit leiden tot retraumatisering.
Fase 2 – Stabilisatie en voorbereiding
De cliënt krijgt uitleg over hoe EMDR – Eye Movement Desensitization and Reprocessing werkt. Vaak wordt hier verwezen naar de verwerking van onbewust materiaal in de REM-fase tijdens het dromen. Wederzijdse verwachtingen en rollen worden verduidelijkt. Zowel afstand als ontspanningstechnieken (vooral “veilige plaats”) worden ingesteld om de cliënt op elk moment tijdens de EMDR-behandeling te kunnen stabiliseren indien nodig.
De tweede fase is dat de cliënt en de EMDR-therapeut een gemeenschappelijke vertrouwensbasis krijgen. Hierin wordt uitgelegd wat de cliënt en de therapeut van de sessies verwachten. Voor het werken met EMDR is het ook uiterst belangrijk dat de cliënt zich kan ontspannen en afstand kan nemen van het probleem. Vaak is juist hier speciale aandacht en werk nodig. Er moet dus altijd een veilige plek met de cliënt worden vastgesteld.
Notitie over EMDR zelfcoaching
Bij EMDR zelfcoaching is het instellen van de Veilige Plek niet een van de 6 stappen, omdat wordt aangenomen dat de gebruiker op elk moment afstand kan nemen van het coachingsonderwerp en zichzelf kan kalmeren.
In deze fase wordt de therapeut voor de ogen van de cliënt “geoefend”. Bij voorkeur gebeurt dit in een positieve context om de visuele stimulatie via de ogen positief te verankeren. Dit is om te voorkomen dat een getraumatiseerde cliënt een angst ontwikkelt voor de methode en het zwaaien. Bovendien spreken de cliënt en de therapeut een stop- en voortzettingssignaal af om de bilaterale stimulatie te stoppen of zelfs te verlengen.
Tijdens de stabilisatiefase (tweede fase van het EMDR protocol) is het belangrijk om de affectregulatie van de cliënt vast te stellen. Hij zou zichzelf daarna moeten kunnen kalmeren en troosten. Dit is een belangrijke voorwaarde om het trauma tijdens de EMDR-behandeling emotioneel te kunnen benaderen zonder hulpeloos overgeleverd te zijn.
Fase 3 – Evaluatie
Deze fase van EMDR is ter beoordeling.
Voordat de verwerking door middel van snelle oogbewegingen kan beginnen, vraagt de EMDR-therapeut de cliënt zich zijn of haar onderwerp te herinneren. Het beoordelingsproces bestaat uit verschillende deelstappen (andere methoden die het EMDR-proces maar ook EMDR-zelfcoaching hebben overgenomen, noemen deze deelstappen met hun eigen stap of fase).
- Focussen op de stressvolle kwestie (oorspronkelijke situatie) in de vorm van een zintuiglijke herinnering
- Distressing negative cognition (NK) ” Als je aan de beginsituatie denkt, waar denk je dan aan?
- Positieve Cognitie (PK): “Wat zou je liever denken?”
- Beoordeling van de PF op de VoC-schaal (geloofwaardigheid) van 1 = helemaal fout tot 7 = helemaal waar
- Benoemen van de stressvolle emoties en beoordelen van de mate van stress(SUD-schaal) van 0 = neutraal tot 10 = ergste toestand
- Beschrijving van lichamelijke gewaarwordingen en lokalisatie in het eigen lichaam
Nadat alle deelstappen zijn uitgevoerd, volgt direct het EMDR-proces, de 4e fase.
Door te vragen naar de subjectieve eenheden van verstoring (SUD) volgens het behandelprotocol, op basis van een schaal tussen 0 en 10 (0 = helemaal geen verstoring, 10 = de meest denkbare verstoring), wordt de huidige staat van welbevinden beoordeeld.
Voordat de desensibilisatiefase begint, wordt een veilige plaats afgesproken met de cliënt of zelfs een persoon bij wie de getroffene zich veilig en absoluut zeker voelt.
Fase 4 – Desensitisatiefase – Reprocessing door verwerking (EMDR-proces)
In deze vierde fase (het eigenlijke EMDR-proces) wordt de traumatische herinnering verwerkt met de oogbewegingen (set van 20 tot 30 oogbewegingen elk) totdat het subjectieve stressniveau aanzienlijk is gedaald.
Hierbij gebruikt de therapeut ritmische externe stimuli, meestal in de vorm van snelle horizontale vingerbewegingen, die de cliënt met zijn ogen moet volgen (“rapid eye movement“), terwijl hij zich tegelijkertijd concentreert op de eerder geselecteerde stressvolle scène met al zijn emotionele, cognitieve en somatische componenten. Onder deze omstandigheden van verdeelde aandacht, gericht op zowel een stimulus van binnenuit (traumagerichte verbeelding) als van buitenaf (vingerbewegingen), wordt een buitengewone waaktoestand opgewekt waarin ketens van associaties uit het traumatische neurale netwerk worden geactiveerd in een wakende droomachtige toestand.
Lees meer over de correcte uitvoering van de snelle oogbewegingen (meer)
Zoals afgesproken kan de cliënt op elk moment tijdens dit proces met een eenvoudig handgebaar (of afgesproken teken) een onmiddellijke onderbreking aangeven. Anders wordt dit EMDR-proces (“set”) na ongeveer een halve minuut tot een minuut beëindigd. De patiënt wordt dan gevraagd verslag uit te brengen van wat hij zojuist heeft meegemaakt in de vorm van gedachten, gevoelens of beelden.
Op dit punt is een inhoudelijk gesprek of commentaar van de therapeut niet gewenst. Mogelijke interventies dienen alleen om het lopende associatieve proces te bevorderen of een procesblokkade op te heffen. Na het verslag wordt het meest stressvolle of op dat moment meest prominente element (“worst case scenario”) behandeld.
De therapeut streeft naar scores van 0 tot 2 op de SUD-schaal tijdens het EMDR-proces. Na de oogbewegingenreeks wordt de cliënt gevraagd: “En nu wat?” of “Wat nu?”. Wanneer veranderingen in zintuiglijke gedachten, gevoelens of indrukken, alsmede beeldende verbeelding worden gemeld, richt de therapeut zich op deze nieuwe werkelijkheid en vraagt de cliënt zijn aandacht te richten op het nieuw ontstane materiaal. De cliënt wordt gevraagd vol te houden (“Ga zo door”) terwijl een nieuwe reeks oogbewegingen wordt opgewekt.
Na elke EMDR serie mag de cliënt diep ademhalen. Vervolgens wordt hij opnieuw ondervraagd over wat nu naar voren is gekomen. Vaak wordt geconstateerd dat in de loop van de oogbewegingenreeks ofwel verdere details van de traumatisering naar voren komen via het associatieve geheugennetwerk, ofwel dat er sprake is van een voortdurende verandering en distantiëring van houdingen, figuurlijke herinneringen en gevoelens. Ook hier kan de opwinding toenemen.
Het EMDR-proces (verwerking) brengt meestal een opluchting bij de cliënt en een versterking van het gevoel van eigenwaarde teweeg.
Fase 5 – Verankering
Als de emotionele druk van de herinnering in de loop van de verwerking voldoende is afgenomen (SUD-waarde is gedaald tot 0 of 1), wordt een eerder door de cliënt gekozen positieve cognitie (bv. “Ik ben sterk genoeg”) geassocieerd met de thans verbeelde scène. Tegelijkertijd beoordeelt de patiënt de geloofwaardigheid en coherentie van deze combinatie (VOC = Validity of Cognition) op een schaal van 1 tot 7 (1 = helemaal geen overeenstemming, 7 = volledige overeenstemming), die ook in het verdere verloop van de therapie herhaaldelijk wordt gecontroleerd en zo nodig aangepast, voordat zij als een nuttige cognitieve herstructurering voor de toekomst standhoudt. Met behulp van bilaterale stimulatie verbetert EMDR de positieve cognitie terwijl negatieve traumatische gewaarwordingen verder worden afgezwakt.
Notitie over EMDR zelfcoaching
In de EMDR zelfcoachingsmethode en haar 6 stappen wordt geen gebruik gemaakt van zelfbevraging na een negatieve cognitie, omdat dit regelmatig tot irritatie bij de zelfgebruikers had geleid. Bij zelftoepassing kan echter geen EMDR-coach of, zoals in therapie, EMDR-therapeut het proces begeleiden en uitleg en hulp bieden bij onzekerheid. Daarom werd in het EMDR-proces voor zelfcoaching positieve cognitie opgenomen in stap 6.
Deze aanpak leidde tot een irritatievrije zelfcoachingsapplicatie.
Fase 6 – Lichaamstest
Hier wordt gecontroleerd of zelfs de laatste restlading daadwerkelijk is verdwenen. Als de coherentie van de positieve cognitie de waarde 7 heeft bereikt, moet de cliënt de oorspronkelijke situatie visualiseren in samenhang met het positieve zelfvertrouwen. Met deze aandacht moet de betrokkene langzaam door zijn lichaam wandelen en de lichamelijke gewaarwordingen beschrijven die zich voordoen.
Notitie over EMDR zelfcoaching
In de EMDR zelfcoachingsmethode wordt de lichaamstest (Body-Scan II) gedaan om resterende lichamelijke sensaties bloot te leggen vóór de verankering, zodat er een gemakkelijk te volgen proces ontstaat voor de zelfgebruiker. Deze aanpassing van het standaard EMDR protocol blijkt ook nuttig te zijn bij EMDR zelfcoaching.
Fase 7 – Conclusie
Om een emotioneel evenwicht te bewaren of tot stand te brengen, worden aan het einde van het EMDR-proces korte afstands- en ontspanningsoefeningen aangeboden. Op die manier worden ook resterende elementen van het trauma “herverpakt” (veilige oefening). Daarnaast worden ook gedragsmaatregelen voor noodsituaties besproken.
Notitie over EMDR zelfcoaching
In de EMDR zelfcoachingsmethode worden gevoeligheden en spanningen uit het dagelijks leven verwerkt. Het niveau van emotionele stress voor en vooral tijdens EMDR zelfcoaching moet voor de gebruiker draaglijk zijn. Bovendien moet de zelfgebruiker in staat zijn zichzelf te kalmeren en afstand te nemen van de kwestie (zie 2e fase: stabilisatie en voorbereiding). Kwesties waar een coachee zich niet toe in staat voelt, grote onzekerheid voelt of zelfs bang is om aan een kwestie te werken, moeten worden besproken met een EMDR-coach of EMDR-therapeut (naar de praktijk van Thomas Buhl) en niet in zelfcoaching worden aangepakt. Lees ook Zelfcoaching of coaching met de coach – hoe beslissen we?
Na een EMDR zelfcoaching sessie neemt het emotionele leed meestal zichtbaar af, zo niet helemaal weg. Om die reden werden korte afstands- en ontspanningsoefeningen niet opgenomen in de 6 stappen.
Natuurlijk is het aan elke zelfgebruiker om dergelijke oefeningen aanvullend uit te voeren, zoals gebruikelijk is in therapie of in coaching na sterk betrokken of onafgemaakte onderwerpen.
Fase 8 – Vervolgonderzoek
Aan het begin van de volgende EMDR-sessie wordt gecontroleerd of het oorspronkelijke onderwerp van de vorige sessie volledig is verwerkt en dus compleet is, of dat er nieuw materiaal naar voren is gekomen. Bovendien worden in deze fase de huidige triggers van de symptomatologie en mogelijke toekomstige triggers (de zogenaamde toekomstprojectie) aangepakt en bewerkt.
Bronnen:
Traumatherapie met EMDR – 2e editie – Oliver Schubbe (Ed.) – Vandenhoeck & Ruprecht
EMDR in Actie – 2e Editie – Francine Shapiro & Margot Silk Forrest – Junfermann
EMDR in Caoching – 2-editie – Cora Besser-Siegmund, Harry Siegmund – Junfermann
