Somatische markers maken zich voelbaar met behulp van lichaamsreacties van verschillende intensiteit

Vaak kan worden vastgesteld dat de ene situatie (externe stimulus) slechts wat kippenvel opwekt, terwijl een andere gebeurtenis tot massaal ongemak leidt. Waarom? Uiteraard hangt de lichaamsenergie van de somatische markering af van de oorspronkelijke emotionele opwindingstoestand tijdens de desbetreffende ervaring.

Bij het verwerven van een somatische marker, die een nieuwe ervaring in ons lichaamsgeheugen plaatst en emotioneel “markeert” en evalueert in de toekomst, heeft de oorspronkelijke staat van opwinding van het lichaam bij het beleven van de ervaring de beslissende invloed op de latere reactie van het lichaam.

Wat wij ervaren wordt gewoonlijk geïntegreerd in ons niet-emotionele cognitieve geheugen terwijl wij slapen en vooral tijdens de REM-slaap. Geleefde ervaringen worden dus niet alleen emotioneel geëvalueerd; ook de cognitieve medespeler heeft toegang tot onze mentale hulpbronnen.

Als we ons bijvoorbeeld in een bekende situatie bevinden, zij het onbewust, krijgen we in een flits een emotionele evaluatie van de relevante somatische marker, die we vervolgens met behulp van onze cognitieve vermogens verder kunnen verwerken. Op die manier is het meestal ook mogelijk de door de somatische marker geïnitieerde reactie te stoppen en met behulp van ons denken een bewuste actie uit te voeren. Reflexen kunnen worden heroverwogen en vervangen door nieuwe intentionele gedragsstrategieën.

Sommige ervaringen overweldigen onze natuurlijke verwerkingsmechanismen

Op een bepaald niveau van opwinding kan het echter gebeuren dat de indringende ervaring de eigen verwerkingsmechanismen van ons lichaam overweldigt.

Zo hebben slachtoffers van ongevallen, oorlogsveteranen, maar ook slachtoffers van een aanslag een situatie meegemaakt waarin zij tot het uiterste werden belast, mogelijk zelfs met de dood bedreigd. Ondertussen is het lichaam meestal in een staat van extreme emotionele opwinding: een noodtoestand. Het is niet ongewoon dat deze mensen een trauma oplopen.

EMDR staat bekend als een therapie voor de behandeling van trauma. De basisinterventie is begeleide snelle oogbewegingen, Rapid Eye Movement Stimulation. Dit simuleert de snelle oogbewegingen van de REM-slaap terwijl je wakker bent.

Bij traumapatiënten kan vaak worden vastgesteld dat de gebruikelijke verwerking van de ervaring wordt onderbroken tijdens de REM-slaap. Een verhoogd niveau van opwinding tijdens een (nacht)droom leidt vaak tot ontwaken. Rustige REM-slaap komt niet voor en de cognitieve verwerking van de doorgemaakte ervaring, die gewoonlijk tijdens deze REM-slaapfase plaatsvindt, kan niet plaatsvinden.

EMDR helpt dan meestal om overlopende emoties te kalmeren, om losse, onverwerkte geheugenfragmenten ordelijk en duurzaam in onze hersenen te integreren en om de natuurlijke REM-slaap te bevorderen. EMDR wordt ook effectief gebruikt bij coaching en zelfcoaching.

Als de integratie in het cognitieve geheugen niet plaatsvindt, heeft de emotionele ervaringsherinnering geen cognitieve partner voor deze specifieke gebeurtenis. Als gevolg daarvan kunnen in soortgelijke situaties heftige lichamelijke reacties optreden, omdat de somatische marker zijn emotionele evaluatie ongefilterd doorgeeft.

Vanuit evolutionair oogpunt, namelijk het verzekeren van het voortbestaan van elk levend wezen, is een dergelijke reactie zinvol. Zo zou een sterke emotionele reactie met even sterk waargenomen lichamelijke sensaties moeten waarschuwen voor soortgelijke situaties. Niettemin leiden dergelijke uitbundige emotionele lichaamsmerken niet zelden tot mentale blokkades.

Vaak ervaren mensen dit soort krachtige en tegelijkertijd onaangename lichaamsreacties in momenten van angst.